Στην πλαγιά μιας παραφυάδας του Ολονού της περιοχής Αροανίας, μόλις 30΄ ψηλότερα από το χωρίο Αναστάσοβα βρίσκεται η Μονή των Αγίων Θεοδώρων. Είναι φωλιασμένη στην πλαγιά του βουνού Ζέμπι, σε υψόμετρο 1000 μ. περίπου. Απέχει από τα Καλάβρυτα 28 χλμ. Η πρόσβαση στη Μονή γίνεται και από τα Τριπόταμα (111) δια μέσου Σοποτού, σε ίδια απόσταση από τα Καλάβρυτα.
Θρησκευτικά Μνημεία
Ιερά Μονή Ευαγγελίστριας Δάφνη
Η Μονή Ευαγγελίστριας είναι γυναικεία Κοινοβιακή Μονή που ανήκει στην Ιερά Μητρόπολη Καλαβρύτων και Αιγιαλείας. Βρίσκεται κοντά στο χωριό Δάφνη Καλαβρύτων και είναι χτισμένη στις παρυφές του βουνού Κορακοφωλιά, σε υψόμετρο 931 μέτρων, στα ΒΔ. του βουνού του Αγίου Μάμαντος. Απέχει 46 περίπου χιλιόμετρα από τα Καλάβρυτα και 112 περίπου χιλιόμετρα από την Πάτρα.
Η Μονή κτίστηκε, σύμφωνα με την παράδοση, τον 14ο αιώνα από δύο μοναχούς τον Κύριλλο και τον Ιερεμία αλλά δεν υπάρχει σχετική μαρτυρία επ’ αυτού και ο κτήτοράς της παραμένει άγνωστος. Οι αρχαιότερες τοιχογραφίες που υπάρχουν στη Μονή ανάγονται, σύμφωνα με ορισμένες απόψεις, στον 16ο αιώνα ενώ σύμφωνα με κάποιες άλλες είναι παλιότερες, ίσως μεταξύ 11ου και 13ου αιώνα. Από την παλιότερη διασωζόμενη σφραγίδα της Μονής του έτους 1679 που την χαρακτηρίζει ως Βασιλική, συμπεραίνουμε ότι παλιότερα υπαγόταν απευθείας στο Οικουμενικό Πατριαρχείο και ότι χτίστηκε πριν από την πτώση της Κωνσταντινουπόλεως. Οι σωζόμενες σφραγίδες του 1679 και του 1702 καθώς και το συνοδικό σιγίλιο του 1741 είναι οι παλιότερες απτές αποδείξεις της ύπαρξής της αλλά σίγουρα έχει ιδρυθεί προγενέστερα. Παλιότερα ήταν ανδρών μονή.
Κατά τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας η Μονή καταστράφηκε δύο φορές· το 1770, από τους Αλβανούς μετά τα Ορλωφικά, και το 1826, από τον Ιμπραήμ, αλλά ανοικοδομήθηκε εκ νέου το 1830. Κατά τη διάρκεια της Επανάσταση του 1821, οπλαρχηγοί όπως ο Κολοκοτρώνης, οι Πετμεζαίοι, οι Δεληγιανναίοι, οι Ζαΐμηδες, ερχόντουσαν στο μοναστήρι για πληροφορίες, τροφοδοσία κ.λπ., ενώ με το ξέσπασμα της Επανάστασης ο Κανέλλος Δεληγιάννης έκρυψε εκεί την οικογένειά του.
Το 1833 η Μονή καταργήθηκε με Βασιλικό Διάταγμα που ανακλήθηκε όμως ένα χρόνο αργότερα. Τελικά το 1854, κάτω από την πίεση ορισμένων κατοίκων της Δάφνης, που εποφθαλμιούσαν την παρουσία της Μονής, και με την δικαιολογία ότι η Μονή υπέθαλπε ληστές, με νέο Βασιλικό Διάταγμα η Μονή καταργήθηκε οριστικά. Στα 1902 η εγκαταλελειμμένη Μονή επισκευάστηκε με δαπάνη του Γεωργικού Συλλόγου Παΐων.
Ιερά Μονή Αγίας Τριάδος Λειβαρτζίου
Η Ι. Μ. Αγίας Τριάδος, ένα μνημείο θρησκευτικής και πολιτιστικής κληρονομιάς, χτίστηκε το 1650 στην περιοχή ‘’Κατάκρη’’ όμως λόγω του δύσβατου εδάφους μεταφέρθηκε αργότερα στη θέση ‘’Θουγέικα’’.
Η Ιερά Μονή Αγίας Τριάδος Λειβαρτζίου είναι ανενεργή σήμερα Ανδρώα Μονή, που ανήκει στην Ιερά Μητρόπολη Καλαβρύτων και Αιγιαλείας και βρίσκεται κοντά στο χωριό Λειβάρτζι του Δήμου Καλαβρύτων. Είναι χτισμένη σε υψόμετρο 757 μέτρων και απέχει 40 περίπου χιλιόμετρα από τα Καλάβρυτα και 99 περίπου χιλιόμετρα από την Πάτρα.
Ιερό Προσκύνημα Παναγίας Πλατανιώτισσας
Βρίσκεται στον οδικό άξονα Καλαβρύτων – Αιγίου μέσω Πτέρης, σε απόσταση 30 χιλιόμετρα από την πόλη των Καλαβρύτων. Σε μια καταπράσινη τοποθεσία, με άφθονα και κρύα νερά, βρίσκεται το εκκλησάκι της Παναγίας της Πλατανιώτισσας. Το εκκλησάκι έχει σχηματιστεί μέσα στο κοίλωμα (κουφάλα) ενός τεράστιου πλατάνου.
Ο πλάτανος αυτός προήλθε από τρία πλατάνια που φύτρωσαν μαζί, και με την πάροδο του χρόνου ενώθηκαν και δημιούργησαν το αξιοθαύμαστο αριστούργημα της φύσης. Το ιστορικό αυτό πλατάνι έχει ύψος 25 μ. περίπου, περίμετρο στη βάση του 16 μ. και στο μέσο του 12,65 μ. και έχει χωρητικότητα 20 ατόμων. Υπάρχει ένα μικρό τέμπλο με δυο κίονες οι οποίοι σχηματίζουν την Ωραία Πύλη.
Η εικόνα της Παναγίας Βρεφοκρατούσας είναι αποτυπωμένη πάνω στο πλατάνι, σε ύψος 3 μέτρων από το έδαφος στο εσωτερικό του κοιλώματος, που κατά την παράδοση η εικόνα αποτυπώθηκε στον πλάτανο στα χρόνια της εικονομαχίας, όταν μοναχοί του Μεγάλου Σπηλαίου για να σώσουν την εικόνα της Παναγίας της Βρεφοκρατούσας τη μετέφεραν από τόπο σε τόπο και έτσι διανυκτέρευσαν ένα βράδυ στο χωριό Κλαπατσούνα (όπως λεγόταν τότε), μέσα στο φυσικό κοίλωμα του πλατάνου. Το πρωί όταν πήραν την εικόνα για να συνεχίσουν το δρόμο τους είδαν έκπληκτοι το αποτύπωμά της στον κορμό του δέντρου, στην τοποθεσία που την είχαν ακουμπήσει. Έτσι ονομάστηκε Παναγία η Πλατανιώτισσα καθώς και το χωριό. Ο ναός γιορτάζει στις 8 Σεπτεμβρίου.
Ιερά Μονή Αγίου Νικολάου Βλασίας
Η Μονή Αγίου Νικολάου Βλασίας είναι γυναικεία κοινοβιακή μονή που ανήκει στην Ιερά Μητρόπολη Καλαβρύτων και Αιγιαλείας. Βρίσκεται κοντά στο χωριό της Άνω Βλασίας Καλαβρύτων, και είναι χτισμένη στη κορυφή ενός κατάφυτου από έλατα βουνού (παρυφάδας του Ερύμανθου) σε υψόμετρο 1.075 μέτρων. Απέχει 28 περίπου χιλιόμετρα από τα Καλάβρυτα και 48 περίπου χιλιόμετρα από την Πάτρα. Δεν σώζεται ακριβής ημερομηνία ίδρυσης της Μονής, τοποθετείται όμως χρονολογικά στον 10ο αιώνα μ.Χ. και δημιουργήθηκε από Αγιορείτες ασκητές (ίσως τους ίδιους που ίδρυσαν και την Μονή της Αγίας Λαύρας). Ο θρύλος λέει πως οι κτήτορες είχαν επιλέξει αρχικά να χτιστεί το μοναστήρι σε διαφορετική τοποθεσία όμως, βλέποντας να καταρρέουν τα πρώτα τους οικοδομήματα κι έπειτα να χάνονται ανεξήγητα τα εργαλεία τους και να βρίσκονται στην κορφή του βουνού, κατάλαβαν ότι ήταν θέλημα θεού να χτιστεί το μοναστήρι στη θέση στην οποία βρίσκεται σήμερα. Σύμφωνα με άλλη μαρτυρία, ο πρώτος καλόγερος της Μονής είδε στον ύπνο του ένα θεϊκό όραμα, το οποίο του όρισε την ακριβή θέση.
Ιερά Μονή Πορετσού
Η Ιερά Μονή Πορετσού είναι ανδρώο μοναστήρι που ανήκει στην Ιερά Μητρόπολη Ηλείας και είναι αφιερωμένη στην Κοίμηση της Θεοτόκου. Βρίσκεται εντός του Νομού Αχαΐας κοντά στα όριά του με τον Νομό Ηλείας, πλησίον των χωριών Αγράμπελα (πρώην Πορετσό) και Πλατανίτσα (πρώην Γερμοτζάνι ή Ρεμουτζάνι) των Καλαβρύτων και είναι χτισμένη στους πρόποδες του Ερύμανθου σε υψόμετρο 794 μέτρων. Απέχει περίπου 52 χιλιόμετρα από τα Καλάβρυτα, 80 χιλιόμετρα από τον Πύργο, 88 χιλιόμετρα από την Τρίπολη και 102 χιλιόμετρα από την Πάτρα. Η παράδοση μας λέει ότι το Μοναστήρι αυτό αρχικά είχε κτισθεί σε άλλη θέση και συγκεκριμένα στα όρια των Αγραμπέλων και Κρυόβρυσης, στη θέση Παναγιά. Σήμερα εκεί υπάρχει μικρό εκκλησάκι της Παναγίας. Το Μοναστήρι αυτό κατά την παράδοση κάηκε και κτίσθηκε στην θέση που βρίσκεται σήμερα από τον Σπήλιο Κοκλώνη, άρχοντα του Πορετσού.
Ιερά Μονή του Αγίου Αθανασίου στα Φίλια Καλαβρύτων
Η μονή του Αγίου Αθανασίου απέχει από το χωριό των Φιλίων περίπου 2,5 χιλιόμετρα ασφαλτοστρωμένου δρόμου και από την Αθήνα 201 χιλιόμετρα. Η διαδρομή προς αυτήν από την Αθήνα διαρκεί περίπου 2 ώρες και 20 λεπτά. Απέχει επίσης από τα Καλάβρυτα περίπου 35 χιλιόμετρα και από την Πάτρα περίπου 107 χιλιόμετρα.
Η μονή είναι αφιερωμένη στον Πατριάρχη Αλεξάνδρειας Αθανάσιο τον Μέγα και εορτάζει κάθε χρόνο στις 18 Ιανουαρίου, ημέρα μνήμης του Αγίου, και στις 2 Μαΐου, ημέρα ανακομιδής των Ιερών Λειψάνων του. Από το 1997, η μονή έχει χαρακτηριστεί ιστορικό διατηρητέο μνημείο της Βυζαντινής/Μεσοβυζαντινής περιόδου.
Η μονή του Αγίου Αθανασίου είναι σύγχρονη της Αγίας Λαύρας και του Αγίου Νικολάου Βλασίας. Ιδρύθηκε ως ανδρικό κοινόβιο τον 10ο αιώνα από Πελοποννήσιο μοναχό του Αγίου Όρους, που επανήλθε στην πατρίδα του. Έχει υποστεί εμπρησμούς και καταστροφές από τον Ιμπραήμ Πασά το 1826 και από τους Γερμανούς κατακτητές το Σεπτέμβριο του 1943.
Ιερά Μονή Μακελλαριάς
Η Ιερά Μονή Παναγίας Μακελλαριάς Καλαβρύτων βρίσκεται στην ορεινή Αχαΐα, στο βορειοδυτικό τμήμα του Δήμου Καλαβρύτων, νοτίως του χωριού των Λαπαναγών, πάνω σε ένα γυμνό και απότομο βράχο, και σε απόσταση 30 χιλιομέτρων περίπου από την πόλη των Καλαβρύτων. Εορτάζει δύο φορές τον χρόνο, στις 14 Σεπτεμβρίου, ανήμερα της εορτής της Υψώσεως του Τίμιου Σταυρού, και πιο πανηγυρικά στις 15 Αυγούστου, ανήμερα της Κοίμησης της Θεοτόκου (Δεκαπενταύγουστος).
Σύμφωνα με επιγραφή του 1805, που βρίσκεται στο νάρθηκα παρεκκλησίου της Μονής, ιδρυτής της φέρεται ο γνωστός στρατηγός του Ιουστινιανού Βελισσάριος ο οποίος έκτισε το 532 μ.Χ. τη Μονή, πιθανόν για να εξιλεωθεί από τη σφαγή των στασιαστών στην περίφημη «Στάση του Νίκα» στην Κωνσταντινούπολη. Η αρχική αυτή Μονή, που ήταν αφιερωμένη στη Παναγία και ονομαζόταν “Παναγία η Λιθαριώτισσα” ή “Λιθοστρωτιώτισσα”, καταστράφηκε από τους Τούρκους το 1458. Σύμφωνα με την παράδοση, την περίοδο εκείνη λόγω της εξαιρετικά οχυρής της θέσης, η Μονή είχε γίνει καταφύγιο των κατοίκων των γύρω χωριών οι οποίοι με αρχηγό των αγωνιστή Γιάννο αντιστάθηκαν για πολλές μέρες στις επιθέσεις των Τούρκων. Παρά την γενναία και σκληρή αντίσταση των υπερασπιστών της Μονής, οι Τούρκοι κατάφεραν τελικά να την κυριεύσουν. Από τη φρικτή σφαγή (μακελειό) που ακολούθησε τα κελιά των μοναχών γέμισαν με αίμα. Έκτοτε η Μονή πήρε το προσωνύμιο “Μακελλαριά”. Το 1784 η Μονή ανακαινίστηκε από τον Ιερομόναχο Νεόφυτο.
Μεγάλη υπήρξε η προσφορά της Μονής κατά την Επανάσταση του 1821. Μάλιστα αρκετοί μοναχοί της αγωνίστηκαν εναντίον της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Κοντά στη Μονή της Μακελλαριάς διεξήχθη στις 26 – 27 Αυγούστου του 1827 η νικηφόρα για τους Έλληνες Μάχη της Καυκαριάς, όπου αποκρούστηκαν τα προελαύνοντα στρατεύματα του Ιμπραήμ.
Ιερά Μονή Αγίου Νεομάρτυρος Παύλου Αροανίας
O Άγιος Νεομάρτυρας Παύλος γεννήθηκε το 1785, στο χωριό Αροανία (Σοποτό) του Δήμου Καλαβρύτων και βρήκε τραγικό θάνατο στις 22 Μαΐου του 1818, στην Τρίπολη, όταν θέλοντας να υπερασπιστεί την πίστη των προγόνων του, αποκεφαλίστηκε και έτσι είναι ένας από τους δύο πολιούχους της. Στην Αροανία, ανηγέρθη, από το ζεύγος Ιωάννη και Αικατερίνης Αναγνωστοπούλου, μεγαλοπρεπής, Ιερός Ναός αφιερωμένος στη μνήμη του Αγίου Νέου Οσιομάρτυρος Παύλου, ο οποίος περιβάλλεται από το Ίδρυμα Προασπίσεως Ηθικών και Πνευματικών Αξιών καθώς και τα υπόλοιπα προσκτίσματα, πνευματικό κέντρο, δανειστική βιβλιοθήκη, ξενώνες για αρχιερείς και φίλους του ιδρύματος. Ο γραφικός ναός του Νεομάρτυρα στο χωριό κοσμείται με αγιογραφίες του Φώτη Κόντογλου. Η μνήμη του τιμάται στις 22 Μαΐου.
Ιερά Μονή Αγίας Λαύρας
Η χιλιόχρονη Μονή της Άγιας Λαύρας με την πολυκύμαντη ιστορία της, 5 χιλιόμετρα νοτιοδυτικά της πόλης των Καλαβρύτων, αποτελεί το λίκνο τής εθνικής μας παλιγγενεσίας, πανελλήνιο εθνικοθρησκευτικό προσκύνημα πρώτου μεγέθους και μια από τις αρχαιότερες Μονές του ελληνικού και κυρίως του πελοποννησιακού χώρου, αληθινό σέμνωμα της περιοχής.
Συνδεδεμένη αρχικά με τη Μέγιστη Λαύρα του Άθω διαγράφει αδρομερώς μια ιστορία αντίστοιχη προς τα κατά καιρούς τρία καθολικά της: Παλαιομονάστηρο, Ιστορικός Ναός, Σημερινή Μορφή. Πρώτη μαρτυρία ωστόσο έχουμε την αποτέφρωση της από τους Τούρκους στα 1585.
Ξανακτίζεται το 1600, ενώ οι τοιχογραφίες της (χειρ. Άνθιμου) τελειώνουν το 1645. Πρόκειται για το Παλαιομονάστηρο, σε απόσταση 300 μ. πιο πάνω από τη σημερινή Μονή, με δίκλιτο σταυρεπίστεγο ναό στο στόμιο σπηλιάς, που σώζει δύο στρώματα τοιχογραφιών.
Στη σημερινή θέση η ιστορική Μονή κτίσθηκε πιθανώς το 1689, τρίκογχο, αγιορείτικου τύπου, κτίσμα (μονόκλιτο, με τρούλο χωρίς στηρίγματα) πού διασώζει τοιχογραφίες, ενώ σχετική εικόνα μας δίνει το σχέδιο του Ρώσου μοναχού Μπάρσκην (1745).
Η Μονή δοκιμάζεται το 1715 (Β’ Τουρκοκρατία) και κυρίως στα Ορλωφικά. Πυρπολείται το 1826 από τον Ιμπραήμ, ανοικοδομείται το 1828, με την ίδρυση νέου καθολικού τύπου «βασιλικής με τρούλο», ερειπώνεται με το σεισμό της 24ης Ιουλίου 1844, για να κτισθεί και πάλι το 1850.
Νέες διώξεις, εκτελέσεις και καταστροφές είδε το μοναστήρι από τα Ναζιστικά στρατεύματα το Δεκέμβριο του 1943. Έκαψαν τη μονή, λεηλάτησαν τις αποθήκες και εκτέλεσαν τρεις μοναχούς, που δεν είχαν εγκαταλείψει το Μοναστήρι.
Οι μοναχοί που είχαν κρυφτεί λίγο πιο μακριά ξαναγύρισαν όταν είχαν απομακρυνθεί τα στρατεύματα, φέρνοντας μαζί τους τα κειμήλια και το λάβαρο που διέσωσαν και άρχισαν ξανά από την αρχή την επισκευή και ανοικοδόμηση.
Το 1950, με προσφορές πιστών και ενίσχυση από το κράτος ανοικοδομήθηκε εξ’ ολοκλήρου.
Η Μονή στη πορεία της υπήρξε πατριαρχική, σταυροπηγιακή, «βασιλική» και απέκτησε μεγάλη ακίνητη και κινητή περιουσία, ενώ κατά καιρούς προσκολλήθηκαν σ’ αυτήν μικρότερες Μονές (Αγία Τριάς, Φιλοκάλη κ.ά.).
Εκείνο όμως που ανέδειξε τη Μονή ως φωτεινό μετέωρο, χωρίς να υποτιμούνται άλλες κατά καιρούς υπηρεσίες της σε εθνικά θεμέλια, είναι το γεγονός ότι υπήρξε το θέατρο πολεμικών γεγονότων της μεγάλης Εξεγέρσεως τού 1821 και διεκδικεί την πρωτοπορία του Αγώνος με την κήρυξη της Ελληνικής Επανάστασης από τον Παλαιών Πατρών Γερμανό, κάτω από το θόλο του Ναού της.
Στην εθνική συνείδηση προβάλλει ως πρωταγωνίστρια στον μεγάλο Ξεσηκωμό για την απελευθέρωση.
Με καμάρι δείχνει το Λάβαρο του ‘21, τα όπλα των Αγωνιστών, τα άμφια του Αρχιεπισκόπου Παλαιών Πατρών Γερμανού – πρωτοστάτη του Αγώνος, έγγραφα, χειρόγραφα, έντυπα, εικόνες, πολύτιμα Ευαγγέλια (όπως της Αικατερίνης Β’ της Ρωσίας) και ιερά σκεύη και άμφια (σταυρός, λειψανοθήκες, Αγία Ποτήρια κ.λπ.) ανυπολόγιστης καλλιτεχνικής και εθνικής αξίας, παρά τις τόσες διώξεις, πυρπολήσεις και καταστροφές της Μονής, που πρόσφερε στον Αγώνα, σε έμψυχο και άψυχο υλικό, όσο καμιά άλλη.
Δίκαια λοιπόν αποτελεί σύμβολο ιερό και κιβωτό του νεοελληνισμού. Δίκαια σε περίοπτη θέση, κοντά στη Μονή, στήθηκε μεγαλόπρεπο το «Ηρώο των Αγωνιστών του ’21».
Η Αγία Λαύρα διδάσκει τι προσέφεραν οι Μονές στο Έθνος και στις αιώνιες και ακατάλυτες αξίες του ελληνοχριστιανικού πολιτισμού μας, τόσο σε καλές, όσο και σε δύσκολες ήμερες.
Πολύτιμα κειμήλια
Ο πολυτιμότερος θησαυρός που βρίσκεται στο μοναστήρι είναι το Λάβαρο της Ορκωμοσίας των Αγωνιστών του 1821, η πρώτη δηλαδή σημαία του Ελληνικού Έθνους.
Επιπλέον, ο Επιτάφιος του 1754 κεντημένος στη Σμύρνη, η εικόνα του Αγίου Γεωργίου κεντημένη στην Κωνσταντινούπολη από την Κωκώνα του Ρολογά, Ευαγγέλιο δωρισμένο από την Αυτοκράτειρα της Ρωσίας Αικατερίνη Β’ τη Μεγάλη, τα χρυσοκέντητα άμφια του Παλαιών Πατρών Γερμανού, εγκόλπια, ξυλόγλυπτοι σταυροί και λειψανοθήκες Αγίων.
Επίσης, ξεχωρίζει η κάρα του «Αγίου Αλεξίου του ανθρώπου του Θεού», πολιούχου της Μαρτυρικής Πόλης των Καλαβρύτων, η μνήμη του οποίου τιμάται στις 17 Μαρτίου, και είναι δωρεά του Αυτοκράτορα Εμμανουήλ Παλαιολόγου το 1398.
Υπάρχουν επίσης, η κάρα του Αγίου Φιλαρέτου του Ελεήμονος, του Αγίου Παντελεήμονος, της Αγίας Παρασκευής, των Αγίων Αναργύρων, κλπ.
Εκτός από τα σημαντικά ιερά κειμήλια και λείψανα που υπάρχουν στην Ιερά Μονή, σημαντικός θησαυρός είναι τα 3.000 έντυπα στη βιβλιοθήκη της. Το αρχαιότερο χρονολογείται από το 1502.
Στη συγκρότηση της βιβλιοθήκης συνέβαλαν σημαντικά ο Κύριλλος Λαυριώτης το 1796 και ο Καλαβρυτινός δάσκαλος μοναχός Γρηγόριος Ιωαννίδης το 1929.
